EMS

देवा तुझे किती सुंदर आकाश सुंदर प्रकाश सूर्य देतो ही पूर्वीची गाणी काळानुसार बदलायला लागली आहेत. आकाशात प्रदूषणाचे ढग आले आहेत. तर सूर्यही ग्लोबल वाॅमिंग- जास्त तापमान याचा विचाराने झाकोळत चालला आहे. ओझोन लेयर असलेली छत्री भेदून, येणाऱ्या अतिनील सूर्यकिरणांनी कॅन्सरचा धोका वाढतो आहे. ही छत्री भेदण्याचं काम करणारे सीएफसी (CFC) किंवा ग्रीन हाऊस गॅसेस वाढत्या कारखानदारीचा प्रसाद आहेत. जमीन नापीक होत चालली आहे आणि पाण्यातही प्रदूषण वाढतेच आहे. हवे बरोबर येणाऱ्या पोल्युशन मध्ये किंवा घातक कचरा प्रदूषणामध्ये अनेक आजार पसरवण्याची जणू शक्ती आली आहे. साथी आणि साथीचे आजार यांचे प्रमाण वाढते आहे. पर्यावरणाचे परिणाम जीवनदायी न होता जीव घेणे होऊ लागलेत. अनेक समस्या यातून निर्माण झाल्यात. जीवनदायी पाऊस आता ऍसिड रेन किंवा आम्लं पावसातमध्ये परावर्तित झाला आहे. एकंदरीतच देवाने दिलेल्या या सुंदर पर्यावरणाचा किंवा वसुंधरेला माणसांनी अत्यंत भीतीदायक असे स्वरूप निर्माण केले आहे. कारखानदारीच्या वाढत्या मागणीनुसार वारेमाप नैसर्गिक साधनांचा वापर करून प्रदूषण आणि कचरा दोन्ही वाढवत, माणसांनी माणसाचं जगणं आता नको करून सोडले आहे. याचा अर्थ कारखान्यात तयार होणारे उत्पादन आणि प्रदूषण दोन्ही थांबायचं का? नाही.कारखानदारी विज्ञान या सगळ्या गोष्टींची आवश्यकता कोणीच नाकारत नाही पण पर्यावरण विसरलेली प्रगती काय उपयोगाची? प्रगती बरोबरीने आपल्याला पर्यावरणाला धरून पुढे जायचं आहे.विज्ञानाची प्रगती आता पर्यावरण पूरक हवी. पर्यावरण मारक वा घातक नको आहे. आणि या दृष्टीने जाणीवपूर्वक प्रयत्न करण्याचे कारखान्यांना आवाहन करणं भाग आहे.

अजिबात प्रदूषण नाही. कारखान्यात उत्पादन बंद काम नाही, असा अतिरेकी विचार उपयोग नाहीये. प्रत्येकाने जाणीवपूर्वक आपल्या कामातून कमीत कमी पर्यावरणाला त्रास कसा होईल याची काळजी घ्यायची आणि ही काळजी कशी घ्यायची यासाठी अनेक स्टैंडर्ड प्रसिद्ध झाली आहेत. सगळ्यात महत्त्वाचे आणि सगळ्यात सुलभ अशा इ एम एस (EMS) या मानकाचा आपण विचार करूयात.

हवा, पाणी, जमीन प्रदूषित करणारी कचरा निर्माण करणारी, जी कुठले साधन, कृती वा परिणाम आहेत त्याचा विचार आपल्या कामाशी जोडून, जास्तीतजास्त घातक परिणाम करणाऱ्या गोष्टी जाणीवपूर्वक टाळणे यात अपेक्षित आहे. यासाठी पाहिजे सगळ्यांनी मिळून निश्चित दिशेने वाटचाल करणे. अतिशय त्रासिक गोष्टी जाणीवपूर्वक टाळणे, मध्यम स्वरूपाच्या गोष्टी व्यवस्थापनाच्या मदतीने सुधारणांच्या मदतीने नियोजन पुर्वक कमी प्रमाणात आणण्याची धडपड करणे यात अपेक्षित आहे. यासाठी सतत सुधारणा केल्या पाहिजेत. पर्यावरणावर आधारित निर्णय घेण्यात आला पाहिजे. पर्यावरणावर परिणाम करणाऱ्या घटकांचा म्हणजेच अस्पेक्ट आणि त्यामुळे होणाऱ्या परिणामांचा म्हणजे परिणामचा (ईंपॅक्ट- impact) विचार आपल्या प्रक्रियांची आपल्या कृतीविषयी, आपल्या उत्पादनाविषयी, आपल्या उत्पादन साधनांची ,जोडून जेव्हा योग्य नियंत्रण पद्धती लावली जाईल, परिणाम नियंत्रण करणे आणि ते पुन्हा पुन्हा तपासून चुका सुधारण्याची सुरुवात होईल, तेव्हा आपण केलेली कृती पर्यावरणाला धरून असतीलच.

सहाजिकच प्रगती आणि पर्यावरण दोन्ही मुद्यांचा विचार करण्याची आवश्यकता आहे.

प्रत्येक स्टैंडर्ड प्रमाणे याची सुरुवात संस्थेचे संदर्भ, इतर हितैषिंच्या अपेक्षा, सिस्टीम मर्यादा अथवा सीमा (स्कोप - Scope), प्रक्रिया, याबरोबर टॉप मॅनेजमेंट कमिटमेंट - उच्च व्यवस्थापनाची बांधिलकी यांनी होते. व्यवस्थापन कटिबद्ध असेल आणि त्यांची कटिबद्धता त्यांच्या वागण्यातून बोलण्यातून त्यांच्या सहभागातून त्यांनी आयोजलेल्या सुधारणा प्रकल्पातून त्यासाठी आवश्यक मदत देण्याने त्याचा आढावा घेणे योग्य साधने पुरवणे या माध्यमातून दिसते. लोकांना प्रोत्साहित करून त्यांचा विचार हा तात्पुरता आजच पैसे वापरून नफा कमवायचा असेल, तर पर्यावरणावर घातक परिणाम होऊ शकतात. प्रत्येक वर्षी ध्येयधोरण (Objectives) निश्चित करून, धोरणांच्या मदतीने प्रत्येकाला जवाबदारी नेमून देऊन, योग्य नियोजनाच्या मदतीने सुधारणा प्रकल्प राबवला, तर हे सहज शक्य होईल.

सरकारने देशात सी पी सी बी (CPCB) सेंट्रल पोल्युशन कंट्रोल बोर्ड आणि आपल्या राज्यात एम पी सी बी (MPCB) महाराष्ट्र पॉल्युशन कंट्रोल बोर्ड यांच्या मदतीने अनेक नियम निश्चित केले आहेत . प्रत्येक कारखाना आता कुठल्या ना कुठल्या तरी कन्सेंट कॅटेगरीमध्ये येतो. आणि त्याला कुठली ना कुठली तरी नियमावली लागू होते. याची जाणीव सर्वांना झालीच पाहिजे आणि ह्या नियमावली मधल्या व्हाईट कॅटेगरी (White Category) मध्ये इलेक्ट्रिक उत्पादन येतात. इलेक्ट्रिकल वेस्ट विल्हेवाटीसाठी थोडीथोडी प्रगती आणि थोडीथोडी पर्यावरणपूरक प्रकल्प त्यांनाही लागु आहेत. त्याचप्रमाणे ग्रीन, ऑरेंज,आणि रेड अशा दर्जाची नियम नियंत्रण नियमावली ठरविली आहे. दर वर्षी थोड्या सुधारणा केल्या, तर आपल्या प्रगतीला कोणीही विरोध करणार नाही.

सर्वांच्या सहभागातून आपण योग्य पर्यायातून योग्य पर्यावरण पुन्हा एकदा निर्माण करू शकतो आणि मग परत एकदा सगळे आनंदाने म्हणतील

देवा तुझे किती सुंदर आकाश सुंदर प्रकाश सूर्य देतो.

सुंदर तंत्रज्ञान, सुंदर पर्यावरण , सुंदर प्रकल्प आम्ही करतो. सुंदर आकाश, सुंदर प्रकाश, सुंदर हवा ही सुंदर जमिन, सुंदर विज्ञान, सुंदर जीवन आम्ही राखू. .....